ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

بررسی و تحلیل مضامین تعلیمی بهارستان جامی براساس نظریّۀ کنشهای گفتاری سرل

صفحه (277 - 293)
حامد پیری ، عیسی نجفی (نویسنده مسئول)، الیاس نورایی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: کنش گفتاری، بیشتر به ابعاد کاربردی زبان توجّه میکند و جزو نظریّه های کاربردشناسی محسوب میشود. براساس این نظریّه، در قالب جمله ها و عبارتها، اعمالی نیز انجام میشود که با نیّتهای ارتباطی گوینده، پیوند مستقیمی دارد. به سخن دیگر، این نظریّه به بررسی معانی موردنظر گوینده در قالب پاره گفتارها میپردازد. بهارستان جامی ازجمله آثار تعلیمی است که در پسِ معنی ظاهری حکایتهای آن، معانی ثانوی نیز دنبال میشود. در این پژوهش به بررسی کنشهای گفتاری موردنظر سرل -که شامل کنش اظهاری، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی است- در حکایتهای بهارستان پرداخته شده است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر، براساس مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته است.

یافته ها: جامی گاهی با عبور از نظام خبرسانیِ کنشهای اظهاری، آنها را به کنش ترغیبی تبدیل میکند؛ گاه با استفاده از شخصیّتهای نوعی و پرهیز از روایت خطّی، کنشهای ترغیبی را میسازد و در مواردی نیز با بهره گیری از تقابلهای دوگانۀ نظام معنایی واژگان خاصّی که ساختار حکایت به آنها وابسته است، کنشهای اظهاری را به کنشهای ترغیبی تغییر میدهد. وی همچنین برای تبدیل کنشهای اظهاری در بافت توصیفی حکایتها از ابزارهایی مانند زبان تمثیل، زبان بدن، طنز و پیرنگ داستانی بهره گرفته است.

نتیجه گیری: جامی در بهارستان برای بیان مفاهیم پندآموز و اقناع مخاطب به کنشگری پویا و سازنده، از عوامل مختلف بافتی همچون قالب حکایت، ترکیب گونۀ تعلیمی با گونۀ غنایی، استفاده از شخصیت و شخصیت پردازی مناسب و استشهادهای شعری، بهره برده است. از نظر کنشهای گفتاری، کنش اظهاری و اظهاری ـ ترغیبی بیشترین بسامد را دارند و کنش اظهاری ـ عاطفی، عاطفی ـ ترغیبی و اظهاری ـ اعلامی، در جایگاههای بعدی قرار دارند.

کلمات کلیدی
ادبیات تعلیمی , بهارستان جامی , کنش گفتاری , سرل

• آلام، کر. (۱۳۸۲). نشانه شناسی تئاتر و درام. ترجمۀ فرزان سجودی. تهران: قطره.
• پایا، علی. (1383). فلسفۀ تحلیلی: مسائل و چشم اندازها، چاپ دوم، تهران: طرح نو.
• جامی، عبدالرحمن. (1371). بهارستان. به تصحیح اسماعیل حاکمی. تهران: اطلاعات.
• حسنوند، صحبت اله. (1398). «تحلیل متن سورۀ مریم براساس نظریۀ کنش گفتاری با تأکید بر الگوی جان سرل»، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی-قرآنی، (2) 7، صص46-64.
• حق‌شناس، علی محمد. (1383). زبان و ادبیات فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته. تهران: آگه.
• دبیرمقدم، محمد. (1383). زبانشناسی نظری، پیدایش و تکوین دستور زایشی. تهران: سمت.
• زرقانی، سیدمهدی و اخلاقی، الهام. (۱۳۹۱). «تحلیل ژانر شطح براساس نظریۀ کنش گفتار». دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی ادبیات عرفانی. شمارۀ 6. صص ۸۰-۶۱.
• صفوی، کوروش. (۱۳۸۷). درآمدی بر معناشناسی. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
• العموش، خلود. (1388). گفتمان قرآن، بررسی زبانشناختی پیوند متن و بافت قرآن (مطالعه موردی سوره بقره)، ترجمۀ سیدحسین سیدی، تهران: سخن.
• لطفی‌پور ساعدی، کاظم. (۱۳۷2). «درآمدی بر سخنکاوی». مجلۀ زبان‌شناسی. بهار و تابستان. صص 40-9.
• میرهاشمی، سیدمرتضی و همکاران. (1397). «تحلیل مضمونهای تعلیمی گلستان بر بنیاد نظریۀ کنش گفتار سرل»، فصلنامۀ پژوهشهای ادبی، (60) 15، صص141-176.
• نجفی ایوکی، علی و همکاران. (1396).-نتحلیل متن‌شناسی خطبه شقشقیه براساس نظریه کنش گفتاری سرل». پژوهشنامۀ نهج البلاغه. (19) 5، صص 1-17.
• وردانک، پیتر. (1389). مبانی سبک‌شناسی، ترجمۀ محمد غفاری، تهران: نشر نی.
• ون دایک، تئون ای. (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• Brinton, L. J. (2000). the Structure Ols Modern English: A linguistic in troduction. Vol.1. Co, Amsterdam.
• Searle, J. R. (1979). Expresstion and Meaning: Studies in the Theory of Speech Acts, Cambridge: Cambridge University Press.
• Searle, J. R. (1999). Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language, New York and Melbourne: Cambridge University Press.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford university press. New York.